სიახლეები
ცერებრული დამბლა - არის მდგომარეობა, რომელიც აერთიანებს კლინიკური სინდრომების ჯგუფს. ცერებრული დამბლის ძირითადი დამახასიათებელი გამოვლინება - არის მოძრაობითი (მოტორული) სფეროს განვითარების შეფერხება ან ჩამორჩენა. ხშირად მოტორულ გამოვლინებას ახლავს მგრძნობელობითი, კოგნიტური, კომუნიკაციური, პერცეპციული, ბიჰეივიორული პრობლემები და ეპილეფსიური გულყრები.
ცერებრული დამბლა - არის განვითარებადი თავის ტვინის დაზიანების შედეგი. ტერმინში „განვითარებადი“ თავის ტვინი იგულისხმება პერიოდი (მუცლადყოფნის პერიოდიდან 2 წლის ასაკამდე), როდესაც თავის ტვინს ჯერ არ აქვს „დასწავლილი“ ისეთი უნარ-ჩვევები როგორიცაა მაგალითად: ჯდომა, დგომა, სიარული, ხელის და თითების ნატიფი მოძრაობები და ა.შ. დაზიანება, რომელიც განაპირობებს შემდგომში ცერებრული დამბლის განვითარებას, შესაძლოა მოხდეს ნაყოფის მუცლადყოფნის პერიოდში, მშობიარობისას ან სიცოცხლის პირველი ორი წლის განმავლობაში.
მიუხედავად იმისა, რომ ცერებრული დამბლის გამოვლინების კლინიკურმა ნიშნებმა შესაძლოა განიცადონ ცვლილება (ტრანსფორმაცია) და ამავე დროს, ბავშვის ცხოვრების გარკვეულ პერიოდებში, მათი მანიფესტაციის ხარისხი იყოს უფრო მკვეთრი, ეს არ ნიშნავს, რომ ცერებრული დამბლა არის პროგრესირებადი დაავადება. ცერებრული დამბლის გამოვლინების კლინიკური ნიშნების ცვალებადობა ძირითადად დაკავშირებულია ბავშვის სიმაღლეში ზრდასთან, წონის ფიზიოლოგიურ მატებასთან, მოძრაობის და პოზის სტერეოტიპის ასაკობრივ ცვლილებასთან და კუნთთა ტონუსის ფიზიოლოგიურ გადანაწილებასთან. ხშირად კლინიკური ნიშნების აღნიშნული ტრანსფორმაცია შესაძლოა გამოვლინდეს მოტორული უნარების ნაწილობრივი გაუარესებით რაც როგორც წესი ატარებს დროებით ხასიათს და გრძელდება ორგანიზმის მოძრაობის ახალ სტერეოტიპთან ადაპტაციამდე.
ცერებრული დამბლის სინდრომები კლასიფიცირდება მოტორული დარღვევის ტიპის მიხედვით:
კლასიფიკაცია (Miller 1992):
ა) დიპლეგია ხელის კარგი ფუნქციით; დიპლეგია ხელის ცუდი ფუნქციით; ასიმეტრიული დიპლეგია.
ბ) ჰემიპლეგიური ფორმა - ხელში დაზიანება ვლინდება უფრო მეტად ვიდრე ფეხში; ფეხში დაზიანება ვლინდება უფრო მეტად ვიდრე ხელში.
გ) კვადრიპლეგია - ზედა კიდურებში დაზიანება ვლინდება უფრო მეტად ვიდრე ქვედა კიდურებში ან დაზიანება ოთხივე კიდურში დაახლოებით თანაბრად ვლინდება.
წარმოდგენილი კლასიფიკაცია აღწერს ცერებრული დამბლის სინდრომებისათვის დამახასიათებელ ძირითად მოტორულ (მოძრაობით) გამოვლინებებს, თუმცა კლინიკურ პრაქტიკაში ძალიან ხშირად გვხვდება შერეული ფორმები. ცერებრული დამბლისათვის ასევე დამახასიათებელია კლინიკური ნიშნებისა და სინდრომების ურთიერთ ტრანსფორმაცია. ცერებრული დამბლის სინდრომის საბოლოო ჩამოყალიბება ხდება 5 წლის ასაკისათვის.
ცერებრული დამბლის ყველა სინდრომი ხასიათდება ანომალური მოტორული აქტებითა და პოზის შენარჩუნების (პოსტურალური) მექანიზმებით, რაც ხშირად განაპირობებს იმას, რომ ნებისმიერი მოძრაობის დაწყების მცდელობა, არის გაძნელებული, ხშირად არათანმიმდევრული და არაკოორდინირებული.
სხვადასხვა მონაცემების თანახმად, ცერებრული დამბლის სიხშირე მერყეობს 1,5 – 4 შემთხვევებს შორის ყოველ 1000 ცოცხალ ახალშობილზე.
არსებობს ცერებრული დამბლის განვითარების დადასტურებული რისკ-ფაქტორები. ესენია:
რისკ-ფაქტორების გამოყოფა და მშობლებისათვის მათი ცოდნა ძალიან მნიშვნელოვანია, მაგრამ მათი არსებობა არ ნიშნავს ყველა შემთხვევაში აუცილებლად ცერებრული დამბლის განვითარებას. რისკ-ფაქტორების არსებობისას საჭიროა ნევროლოგის მიერ ბავშვის განვითარებაზე დაკვირვება და პერიოდულად მისი შეფასება.
ცერებრული დამბლის განვითარების ეტიოლოგიური მიზეზი არის - თავის ტვინის ჰიპოქსიურ-იშემიური (თავის ტვინში სისხლის მიმოქცევის დარღვევა) დაზიანება. მიუხედავად ეტიოლოგიური მიზეზის იდენტურობისა, დაზიანების შედეგები ხასიათდება სხვადასხვა კლინიკური ნიშნით. ამის მიზეზს წარმოადგენს განვითარების სხვადასხვა ეტაპზე თავის ტვინის სხვადასხვა უბნის ჰიპოქსიისადმი მეტი მგრძნობელობა და ადვილად დაზიანებადობა.
ასე მაგალითად დღენაკლ ახალშობილებში მეტად დაზიანებადია პერივენტრიკულური (პარკუჭების მიმდებარე) უბნები. ასეთი ტიპის დაზიანებამ შესაძლოა გამოიწვიოს ცერებრული დამბლის სპასტიური დიპლეგიის ფორმის ჩამოყალიბება.
გახანგრძლივებულმა სიყვითლემ და ბილირუბინის მაღალმა კონცენტრაციამ შესაძლოა განაპირობოს ტვინის ღრმა სტურქტურების ე.წ. ბაზალური განგლიების (ქერქვეშა კვანძები) დაზიანება და ცერებრული დამბლის დისკინეზური, ჰიპერკინეზული ან დისტონიური ფორმის ჩამოყალიბება.
ცერებრული დამბლის დიაგნოსტირების სპეციფიური მეთოდები არ არსებობს. როგორც წესი მშობლები მიმართავენ ექიმს, როდესაც ამჩნევენ ბავშვის მოძრაობით განვითარებაში შეფერხებას ან ჩამორჩენას. ცერებრული დამბლის კლინიკური დიაგნოზი ეფუძნება ბავშვის ანამნეზის (პრე, პერი და პოსტნატალური) დეტალურ შესწავლას, ბავშვის განვითარების შეფასებას და ნევროლოგიურ გასინჯვას.
ცერებრული დამბლის მართვა უნდა ხდებოდეს გუნდურად. მულტიდისციპლინური სარეაბილიტაციო გუნდის ლიდერი არის ექიმი ნევროლოგი, რომელიც ახდენს გუნდის მუშაობის კოორდინაციას. გუნდის შემადგენლობა შესაძლოა იცვლებოდეს ბავშვის საჭიროებებიდან გამომდინარე. გუნდის ძირითადი წევრები არიან - ფიზიკური თერაპევტი, ოკუპაციური თერაპევტი, ენისა და მეტყველების თერაპევტი, ფსიქოლოგი, სპეციალური პედაგოგი, ორთეზებისა და დამხმარე საშუალებების შერჩევისა და დამზადების სპეციალისტი, ექიმი ორთოპედი, თვითონ ბავშვი და მისი მშობელი. ბავშვის საჭიროებებიდან გამომდინარე შესაძლოა გუნდში მოწვეულ იქნან სხვა დარგის სპეციალისტებიც.
მულტიდისციპლინური გუნდი, ყველა ცალკეული ბავშვის შემთხვევაში, ახდენს მისი მდგომარეობის შეფასებას და მკურნალობის მიზნებიდან გამომდინარე მკურნალობის ტაქტიკისა და გეგმის შედგენას.
ცერებრული დამბლის დროს, ფიზიკური მდგომარეობის მოსალოდნელი ადრეული პროგნოზირება რთულია. პროგნოზი დამოკიდებულია:
მიუხედავად პროგნოზირების სირთულეებისა არსებობს ზოგადი პროგნოზი, რომელიც ასახვს მოტორული უნარების განვითარების შესაძლებლობებს ცერებრული დამბლის დროს. ამ პროგნოზების მიხედვით, თუ ცერებრული დამბლის მქონე ბავშვი იწყებს დამოუკიდებლად ჯდომას 2 წლის ასაკისათვის (ნორმაში დამოუკიდებლად ჯდომის ფუნქცია ყალიბდება 9 თვის ასაკისათვის), ის მეტი ვარაუდით შეძლებს დამოუკიდებლად სიარულს. თუ ბავშვი იწყებს დამოუკიდებლად ჯდომას 2 დან - 4 წლამდე, ის შეძლებს სიარულს, მაგრამ მეტი ვარაუდით მას სიარულისათვის დასჭირდება სხვადასხვა ტიპის დამხმარე (ხელჯოხი, ჩარჩო) მოწყობილობის გამოყენება.
მიუხედავად წარმოდგენილი ზოგადი პროგნოზებისა, ზუსტად განსაზღვრა იმისა თუ როგორი იქნება ცერებრული დამბლის მქონე ბავშვის ფიზიკური და მენტალური განვითარება შეუძლებელია. თავის ტვინს აქვს განვითარების უზარმაზარი უნარი და რესურსი და აპრიორი ზღვარის დაწესება არ არის სწორი. მთავარია ყველა შემთხვევაში განხორციელდეს ცერებრული დამბლის სწორი მართვა, რაც გულისხმობს - მულტიდისციპლინურ გუნდურ მიდგომას და სარეაბილიტაციო მკურნალობის სწორ, მიზანზე ორიენტირებულ დაგეგმვასა და განხორციელებას.
